Η 5η Ιουνίου κάθε έτους έχει καθιερωθεί από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών ως η Διεθνής Ημέρα για την Καταπολέμηση της Παράνομης, μη Καταγγελλόμενης και μη Ρυθμιζόμενης Αλιείας, που αποτελεί μια παγκόσμια απειλή για τους ωκεανούς και τις κοινωνίες μας. Γνωστήως IUU fishing (Illegal, Unreported and Unregulated Fishing), αυτή αποτελεί μια από τις σοβαρότερες απειλές για τη βιωσιμότητα των παγκόσμιων ιχθυαποθεμάτων, τη θαλάσσια βιοποικιλότητα και την επισιτιστική ασφάλεια εκατομμυρίων ανθρώπων που εξαρτώνται από την αλιεία.
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της IUU αλιείας είναι επιτακτική, αφού καθημερινά τεράστιες ποσότητες ψαριών αλιεύονται παράνομα, χωρίς εποπτεία και επιτήρηση, με καταστροφικές κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές συνέπειες. Η IUU αλιεία περιλαμβάνει τρεις διακριτές αλλά συχνά αλληλοσυνδεόμενες κατηγορίες, ήτοι:
- Την παράνομη αλιεία: Αυτή συνίσταται από πράξεις που πραγματοποιούνται κατά παράβαση των ισχυόντων εθνικών, περιφερειακών και διεθνών νόμων και κανονισμών και περιλαμβάνει την αλιεία χωρίς άδεια, αλιεία σε απαγορευμένες περιοχές, χρήση απαγορευμένων μεθόδων και αλιεία προστατευόμενων ειδών.
- Την μη αναφερόμενη αλιεία: Περιλαμβάνει την αλιεία που δεν έχει αναφερθεί ή έχει αναφερθεί ελλιπώς ή παραπλανητικά στις αρμόδιες αρχές, κατά παράβαση των νόμων και κανονισμών που διέπουν την αλιεία.
- Την μη ρυθμιζόμενη αλιεία: Αυτή αναφέρεται σε αλιευτικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται σε περιοχές ή για είδη για τα οποία δεν υπάρχουν ρυθμιστικά μέτρα και περιλαμβάνει τη δράση σκαφών χωρίς σημαία ή με σημαία κρατών που δεν συνεργάζονται με τους αρμόδιους οργανισμούς διαχείρισης της αλιείας.
Η IUU αλιεία μπορεί να εντοπιστεί τόσο σε εθνικά χωρικά ύδατα όσο και σε διεθνή ύδατα (ανοικτή θάλασσα) και συχνά συνδέεται με άλλες παράνομες δραστηριότητες, όπως το λαθρεμπόριο ή την εμπορία ανθρώπων. Οι συνέπειές της επηρεάζουν το σύνολο των οικοσυστημάτων, με τις απώλειες να ανέρχονται σε δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, να πλήττονται οι νόμιμοι αλιείς που τηρούν τους κανονισμούς, να μειώνονται τα κρατικά έσοδα, να δημιουργείται περιβαλλοντική υποβάθμιση και υπεραλίευση, να καταστρέφονται θαλάσσιοι οικότοποι, να απειλείται η επισιτιστική ασφάλεια αφού περιορίζονται οι διαθέσιμοι πόροι, ενώ, μέσω της IUU καταγράφονται συχνά παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πληρωμάτων που συχνά εξωθούνται σε εργασία υπό καταναγκασμό, κακές συνθήκες διαβίωσης και εργασίας κ.ο.κ.
Η διεθνής κοινότητα έχει αναγνωρίσει την ανάγκη για άμεση και συντονισμένη δράση κατά της IUU αλιείας. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό κείμενο είναι η Συμφωνία για τα Μέτρα του Κράτος Λιμένος που υιοθετήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων FAO το 2009 και τέθηκε σε ισχύ το 2016 (Agreement on Port States Measures – PSMA), που αποτελεί την πρώτη νομικά δεσμευτική διεθνή συμφωνία για την καταπολέμηση της Παράνομης, Μη Αναφερομένης και Μη Ρυθμιζόμενης Αλιείας. Η PSMA υποχρεώνει, μεταξύ άλλων, τα κράτη – λιμένων να ελέγχουν και να αρνούνται την είσοδο σε σκάφη που έχουν συμμετάσχει σε παράνομη αλιεία, μειώνοντας τις ευκαιρίες για τα προϊόντα της IUU αλιείας να εισχωρήσουν στις αγορές, ενισχύοντας την διαφάνεια και τη νομιμότητα.
Παρά το ισχύον νομικό καθεστώς απαγόρευσης της IUU αλιείας, η πρακτική αντιμετώπισή της παραμένει δύσκολη και με πολλές προκλήσεις, όπως η έλλειψη πολιτικής βούλησης σε αρκετές περιπτώσεις, οι περιορισμένοι πόροι για έλεγχο της αλιείας, η παγκοσμιοποίηση της εφοδιαστικής αλυσίδας που καθιστά δύσκολη την ιχνηλασιμότητα της προέλευσης των αλιευτικών προϊόντων και σε αρκετές περιπτώσεις η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ κρατών και οργανισμών. Για την αντιμετώπιση της IUU αλιείας απαιτούνται η ενίσχυση των μηχανισμών επιτήρησης και της διαφάνειας στις αλιευτικές δραστηριότητες, η στήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών, η καινοτόμα χρήση των νέων τεχνολογιών, η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών που μπορούν να επιλέγουν προϊόντα με πιστοποιημένη προέλευση και βιώσιμες μεθόδους αλιείας και οι αυστηρές ποινές και κυρώσεις στους παραβάτες.
Η καταπολέμηση της IUU αλιείας δεν είναι ευθύνη μόνο των κυβερνήσεων ή των διεθνών οργανισμών. Είναι καθήκον όλων μας – κρατών, οργανώσεων, επιχειρήσεων και καταναλωτών – να διασφαλίσουμε ότι οι θάλασσες μας παραμένουν πηγή ζωής, ευημερίας και ισορροπίας για τις μελλοντικές γενιές.
